De Theologie van het Lichaam, het onderricht van de Zalige Johannes Paulus II over de seksualiteit en de vruchtbaarheid van de mens, stond onlangs centraal tijdens een internationaal symposium daarover aan het St. Mary’s University College te Twinckenham, nabij Londen. Deze katholieke universiteit op Engelse bodem die nog nageniet van het bezoek van de paus in september van vorig jaar, was van 3 tot 5 juni de ontmoetingsplaats van sprekers uit het hele Engelse taalgebied, waaronder Dr. Michael Waldstein, de vertaler van deze pauselijke teksten en Christopher West die dit onderricht op zijn onnavolgbare wijze onder de aandacht heeft weten brengen van een groter publiek. Een welkome nadere kennismaking met deze uitwerking van de zo verguisde encycliek Humane Vitae van Paulus VI.
Vanuit Nederland en Vlaanderen was er een bescheiden delegatie van zes personen op initiatief van kapelaan Luc Simons uit Roemond, teamlid van de gezinspastoraal van dat bisdom en Pierre Hernalsteen, verantwoordelijke voor NFP-Vlaanderen, een vereniging die voorlichting verschaft aan gelovigen en ongelovigen over de natuurlijke omgang met de vruchtbaarheid, alsmede de schrijver dezes. De conferentie bood hen meer dan genoeg inspiratie om verder te werken aan de promotie van deze positieve kijk op de menselijke seksualiteit, gevoed vanuit joods-christelijke traditie enerzijds en de ervaring van de menselijke persoon anderzijds. Want daarin schuilt de kracht van het onderricht van onze nieuwe zalige: het bijeenbrengen van een objectivistische kijk op het menselijk handelen volgens de openbaring en de morele natuurwet enerzijds, en een subjectivistische benadering vanuit de menselijke ervaring, vanuit de in katholieke kringen soms te argwanend bekeken moderne filosofie. Johannes Paulus II slaagde erin om de twee met elkaar te verenigen, het subjectivisme te omarmen, zonder de objectiviteit van de goddelijke wet en die van de natuur te verloochenen. Daarmee bood hij een raamwerk voor moreel denken en handelen dat nog altijd niet door de katholieke universitaire instellingen in ons taalgebeid is begrepen. Een overdreven hang naar subjectivistisch relativisme is door Johannes Paulus II voorbijgestreefd, maar moet door sommigen nog ontdekt worden.
De Theologie van het Lichaam is dus een herlezing van Humane Vitae, waar de jonge Karol Woytila zelf aan bijgedragen heeft, maar het is meer dan dat. Het is ook de vrucht van een pastorale ervaring van de zalige paus met jonge echtparen uit zijn tijd als priester en bisschop in Krakau. Daarmee staat het onderricht heel dichtbij de concrete beleving van de seksualiteit en vruchtbaarheid in het huwelijk door concrete mensen van vlees en bloed. Hij gaf dat onderricht in de vorm van 129 catecheses direct na zijn aantreden als opvolger van Petrus, op het Sint-Pietersplein tijdens de woensdagaudiënties in het begin van zijn pontificaat. De Oostenrijkse Amerikaan Michael Waldstein (Ave Maria University, Florida) vertaalde en becommentarieerde het in het Engels en van zijn werk verscheen in 2006 een herziene uitgave bij Pauline Books & Media. De paus plaatst de seksualiteit in het kader van het oorspronkelijke plan van God, de val van de mens en zijn opstanding in Jezus Christus en zijn uiteindelijke bestemming. Vanuit dit perspectief komen we tot een concrete visie op het handelen van de mens in het huwelijk en in het geslachtelijk verkeer.
Het lichaam van de mens heeft een ‘echtelijke betekenis’. Het is geroepen tot totale zelfgave om te komen tot een gemeenschap van personen naar het beeld van de Drie-eenheid, waarin de liefde overvloedig is en zich uitdrukt in creativiteit, door levengevend te zijn. In deze visie is het ondenkbaar dat men de geslachtsdaad van zijn levengevend karakter zou beroven door contraceptie of dat men de menselijke vruchtbaarheid los zou koppelen van de liefdesdaad zoals bij in vitro fertilisatie. De echtelieden geven zichzelf geheel aan elkaar, hun vruchtbaarheid inbegrepen, en het kind heeft het recht geboren te worden uit de liefdevolle omhelzing van een man en een vrouw die zich in een trouwe verbintenis aan elkaar geschonken hebben.
Echtelieden zijn geroepen bewust en daarmee verantwoordelijk met hun vruchtbaarheid om te gaan en genereus te zijn in het verwekken van nieuw leven. Zij hoeven niet ‘zoveel mogelijk kinderen op de wereld te zetten’ en niet elke geslachtsgemeenschap moet steeds tot een kind leiden, maar wel open staan voor nieuw leven en niet van die openheid beroofd worden. Het gebruik maken van natuurlijke onvruchtbare perioden in de cyclus van de vrouw is iets geheel anders dan het langs natuurlijke of kunstmatige weg beroven van het seksuele leven van zijn vruchtbare betekenis. Ook natuurlijke gezinsplanning kan misbruikt worden door een contraceptieve mentaliteit.
Van door de zondeval geïntroduceerde begeerte of lust, die de ander reduceert tot een seksueel object, kunnen wij ons laten verlossen door het offer van Christus, die ons getoond heeft dat liefde totale zelfgave is en dat voortzet in de eucharistie. Door gebed en sacrament is een ‘verloste’ beleving van de seksualiteit mogelijk, ook al moeten wij natuurlijk wel realistisch zijn over onszelf en over de mate waarin die verlossing zich in ons gerealiseerd heeft, hier op aarde. Uiteindelijk echter zullen wij met lichaam en ziel delen in de gelukzalige aanschouwing van God, daar waar niet meer gehuwd zal worden in de eeuwigheid. Het lichaam met zijn echtelijke betekenis heeft een tekenfunctie, een sacramentele functie om een teken van die onzichtbare werkelijkheid nu al op aarde zichtbaar te maken. Dat wij daar, in de eeuwigheid bij God, niet meer hoeven te huwen wordt bovendien voorafgebeelde door het door sommigen reeds hier op aarde beleefde celibaat. De zuiverheid of kuisheid dient echter ook binnen de huwelijksrelatie beleefd te worden.
Als we kijken naar wat met name de Amerikanen op deze conferentie kwamen brengen aan theologische, filosofische en antropologische inzichten, maar ook op pedagogisch terrein en zelfs op het terrein van de ‘marketting’ van de Theologie van het Lichaam’, dan ligt er op ons Nederlandstaligen nog veel werk te wachten. De cursussen van kapelaan Simons in Roermond, het werk van het echtpaar van Aken voor het bisdom Amsterdam-Haarlem, het boekje over de Theologie van het Lichaam van Simon Dankers, te verkrijgen bij Colomba en de aanzetten tot een apostolaat in Vlaanderen maken mogelijk kans voor een doorbraak te zorgen, voor een ‘tweede seksuele revolutie’ in ons taalgebied.
Vincent Kemme
Biofides.eu
theologievanhetlichaam.wordpress.com
