Begin van het Menselijk Leven

Op dinsdag 4 december 2012 verzorgde Biofides bij Radio Maria België een uitzending over het begin van het menselijk leven: het menselijk embryo. Dat gebeurde in aansluiting op de uitzending van een maand daarvoor over bio-ethiek. Op deze pagina kunt u deze december-uitzending binnen afzienbare tijd opnieuw beluisteren en de aantekeningen voor de uitzending nalezen. De teksten worden immers niet meer geheel uitgeschreven en voorgelezen, om de levendigheid van het radio-)programma te bevorderen. Uw vragen en opmerkingen zijn welkom op biofides@gmail.com

Intro: het programma Biofides

• geloof en wetenschap, biologie
• geloof en verstand
• de redelijkheid van het geloof en de wetenschap
• verzoenlijk
• ook de redelijkheid van ethische principes in de biomedische wetenschap

Vorige keer: bio-ethiek

De biologische kant van ons bestaan

• de mens, een ethisch wezen (vrije wil, verantwoordelijkheid, etc.)
• de plaats van God in ons ethisch handelen: verstand (natuurwet) en het licht van het geloof
• er is leer dan alleen biologie

Begin van het menselijk leven

• zwangerschapsonderbreking, medisch begeleide voortplanting (IVF, KI), contraceptie, stamcellen uit embryo’s, kloneren
• geen veroordeling van mensen
• het wezen, het statuut van het ongeboren leven
  • biologisch
  • filosofisch
  • theologisch
  • redelijke ethische conclusies
• biologie: de levende materie van ons lichaam in ons natuurlijke milieu:
  • onze zintuigelijke waarneming, experimenten
  • ons redelijk verstand, de logica
• theologie: de redelijke reflexie op God en zijn zelfopenbaring aan de mens
  • in de geschiedenis
  • niet onredelijk
  • het joods-christelijke geloof (hoogtepunt: Jezus Christus)
  • de heilige schrift
  • de traditie van de kerk, het christendom
  • het gezag van de kerk inzake de geloofsleer en de moraal (niet de wetenschap of de filosofie)
• filosofisch:
  • de redelijke beschouwing van de natuur kan ons als tot het bestaan van god doen besluiten (de openbaring leert ons over Gods wezen)
  • ethisch, de natuurwet: ons verstand kan zelfs zonder geloof, zondere openbaring, redelijke ethische conclusies trekken

• de mens:
  • beperkt in zijn vermogens
  • gehandicapt door de zonde (vergissingen, denkfouten, verkeerde conclusies trekken)
• de noodzaak van de verlichting door het geloof: wat God er van vindt en er ook over gezegd heeft doorheen bijbel, traditie en de Kerk

Het Menselijk Embryo, biologisch gezien

• samensmelting ei- en zaadcel – eileider, zygote
• vruchtbare periode in de cyclus: 1+5 dagen maximaal (NFP)
• vermenging genetisch materiaal:
• unieke eigenschappen van de nakomeling
• alle genetische eigenschappen van het ooit volwassen individu
• klievingen > morula, blastula, (‘klompje cellen’, stamcellen)
• innesteling in uterus baarmoederwand; vorming placenta (enkele dagen na bevruchting)
• celdifferentiatie en specialisatie, kiemlagen in de vrucht
• 3 weken: navelstreng gevormd
• aanlag weefsels en organen
• 23-24 weken: kind kan eventueel overleven buiten de baarmoeder
• ca. 40 weken: geboorte
• een volstrekt geleidelijke ontwikkeling vanaf de bevruchting zonder scherpe overgangen
• menselijk leven vanaf de bevruchting
• zwakke argumenten om te zeggen dat het nog geen menselijk leven is:
  • het is nog maar een klompje cellen
  • het ziet er nog niet uit als een mens
  • het kan nog niet buiten de baarmoeder bestaan
  • het voelt nog niets

• in alle fasen van het leven
  • dat een mens niets voelt
  • geen armen en benen heeft
  • afhankelijk is van een soort navelstreng (in het ziekenhuis)
  • het innerlijk: de menselijke erfelijke aanleg, de biochemische samenstelling
  • ‘een duidelijk omlijnd programma met een eigen doelmatigheid’ (Dignitas Personae)
• een pre-embryo? (Commissie in Amerika 1986):
  • geen wetenschappelijke term
  • een continue, geleidelijk proces
  • er zat geen embryoloog in die Amerikaanse commissie

Filosofische discussies over het menselijk embryo: woorden en definities

• individu
• persoon

• ziel (animatie)
• eeneiige tweelingen: één zygote > twee individuen
• personalisme: definitie van de mens = persoon (iemand), lichaam en geest, relationeel
• een persoon, een ‘iemand’ gaat langs al deze fasen, u en ik zijn een zygote geweest.
• de ziel: ‘mysterieuze component van de mens’, geen ‘dingetje’, onsterfelijk…  (NDE)
• ‘de ziel kan onmogelijk wetenschappelijk aangetoond. Toch biedt de wetenschap genoeg aanwijzingen om te concluderen dat het embryo vanaf het begin een person is (Donum vitae).
• er zijn geen goede redenen om te zeggen: ‘een klompje cellen’, ‘biologisch materiaal’: reductie van het menselijk embryo tot het biologische.
• behandel het embryo dan als persoon met een onsterfelijke ziel (tenminste uit voorzichtigheid).

Theologische bespiegelingen

• God en zijn zelfopenbaring in bijbel, traditie en leergezag (Dei Verbum)
• een redelijke, verstandelijke benadering van het geloof op basis van de geschriften en gebeurtenissen uit de religieuze geschiedenis van – met name – joden
• daardoor ook een beter zich op de identiteit van de mens, de schepping
• en de juiste moraal: hoe kan de mens het beste handelen om gelukkig te worden, hier en in het hiernamaals (levensbeginselen uit liefde)
• God spreekt doorheen de traditie tot de mens over de mens, zijn oorspring en bestemming
• De gelovige, geïnspireerde auteurs verwoorden in hun taal wat God ons wil zeggen (Dei Verbum)

Over het ongeboren leven treffen we enkele bijbelse passages aan

• Genesis:
  • schepping van man en vrouw naar zij beeld (geen vergissing)
  • de opdracht tot vruchtbaarheid voor man en vrouw: menselijke voortplanting, vruchtbaarheid –  en dus ook het embryo – zijn gewenst door God
• Tien geboden: 
  • bescherming van het de huwelijkstrouw, de kuisheid (geslaagde integratie van de seksualiteit)
  • niet doden (embryo niet direct genoemd maar ook niet uitgesloten).
• Ps 139, 13-16: “U hebt mijn nieren geschapen, mij samengevlochten in mijn moeders schoot. Dank voor het ontzagwekkend wonder dat ik ben, voor het wonder van uw werken; hoe ga ik U ter harte. Mijn gebeente had voor U geen geheimen toen ik in het verborgen werd gemaakt, werd samengeweven in de diepten van de aarde. Ik was nog vormloos, maar uw oog zag mij; al mijn dagen stonden in uw boekrol gegrift, gevormd en wel, maar nog niet één was begonnen.” De psalmist is ‘iemand’ een persoon voor God als hij in de moederschoot gevormd wordt
• Jeremiah 1,5: “Voordat Ik u in de moederschoot vormde, koos Ik u uit; voordat u geboren werd, bestemde Ik u voor Mij; als profeet voor de volken heb Ik u aangewezen.” (we weten niet -in welke fase: morula, blastula, na de innesteling…)
• Psalm 51: ‘schuldig was ik toen mijn moeder mij ontving’. Hij was al een ik bij de ontvangenis, dus bij de bevruchting! Schuldigheid is een realiteit, maar vernietigt niet zijn persoon-zijn: hij kan ook op onderling en vergeving rekenen, als vanaf de conceptie.
• de wonderlijke geboorten van Simson en Johannes de Doper tonen ook aan dat die menselijke vruchten in Gods plan geschreven waren: zo’n vrucht kan een bijzondere (of een gewone) roeping hebben.
• de menswording van God in Jezus: hij kiest de weg van het menselijk embryo. Hoewel niet bevrucht door een man  aar overschaduwd door de Geest gaat God de weg van de gehele embryonale ontwikkeling olm op aarde te verschijnen als een kind, een baby.
• de scène van het bezoek van Maria aan haar nicht Elisabeth waar het kind in de schoot van Elisabeth (Johannes) opspringt in de schoot bij de begroeting door Maria. Johannes lijkt zijn meester al te herkennen, op een mysterieuze wijze.

In de geschriften van de vroege kerk en de kerkvaders, dus van kort na de apostelen vinden we de eerste christelijke telsten die expliciet over het ongeboren leven schrijver:

• De Didachè (het elven van de vroege kerk):  het menselijk leven vanaf het begin en in alle stadia van de ontwikkeling geëerbiedigd moet worden
• Tertulianus, de kerkvader die leeft de tot in het begin van de derde eeuw: ‘De verhindering van de geboorte is vroegtijdige moord; het doet er niet toe of men een ziel doodt die reeds geboren is of haar ter dood brengt bij de geboorte. Hij is reeds de mens die hij later zal zijn’
• Athenagoras’ (Griekse schrijvers): ‘christenen beschouwen vrouwen die hun toevlucht nemen tot vruchtafdrijvende medicijnen als moordenaressen, omdat kinderen, zelfs als zij nog in de moederschoot zijn, ‘reeds onder de bescherming van de Goddelijke Voorzienigheid staan’.
• Augustinus (354-430), één van de belangrijkste denkers uit het vroege christendom, volgde de bewering van de Griekse filosoof Aristoteles (384-322 v.C.). Hij beweerde dat een kind pas enige tijd na de conceptie een ziel kreeg, namelijk wanneer de zwangere moeder beweging in haar buik voelde. Abortus in een heel vroeg stadium was dus niet perse moord. Desalniettemin was Augustinus een verklaard tegenstander van abortus in alle gevallen.
• Thomas van Aquino: (1225-1274), de belangrijkste christelijke denker uit de Middeleeuwen, volgde het standpunt van Aristoteles. Ook voor Thomas was abortus een reden om uit de kerk gezet te worden, al had het ongeboren kind misschien nog niet meteen een ziel.
• Protestantisme: Johannes Calvijn (1509-1564) en Maarten Luther (1483-1546), weken in hun geloofsleer niet veel af van de katholieken als het ging om abortus.
• Pausen & Vaticanum II: tegen directe abortus
• Congregatie van de Geloofsleer, 1974: ”Vanaf het moment dat de eicel bevrucht wordt, bevindt zich een leven in staat van begin, een leven dat niet van de vader is, noch van de moeder, maar van een nieuw menselijk wezen, dat zich ontwikkelt op en voor zichzelf. Dit zal nooit menselijk worden, als het dat niet is vanaf dat moment.” en “Vanaf de bevruchting is het avontuur van het menselijk leven begonnen”.
• Congregatie van de Geloofsleer, 1987 ‘Donum vitae’: “Ongetwijfeld kan geen experimenteel gegeven op zich volstaan om een geestelijke ziel te doen erkennen; niettemin leveren de conclusies van de embryologie een kostbare aanwijzing om rationeel een persoonlijke aanwezigheid te onderscheiden vanaf dit eerste verschijnen van een menselijk leven: waarom zou een menselijk individu geen menselijke persoon zijn?” en ‘’Het menselijk wezen moet geëerbiedigd worden en behandeld als een persoon vanaf het ogenblik van de conceptie’
• Johannes Paulus II Ev. vitae 1995 ‘alleen de waarschijnlijkheid dat het om een menselijk wezen gaat voldoende … om het striktste verbod op iedere ingreep te rechtvaardigen die gericht is op het doden van een menselijk embryo (§ 60).
• Benedictus XVI 2010, adventsvilgilie voor het leven ‘Er is geen enkele reden om het embryo niet als een persoon te beschouwen vanaf het moment van zijn conceptie.’

Conclusie op basis van de biologie, de filosofie en de theologie

• Het menselijk embryo is dus vanaf te bevruchting van de eicel door een zaadcel te beschouwen als een menselijk wezen, een persoon, lichaam en ziel
• die alle menselijke waardigheid bezit die ook een volwassene bezit
• respect, heeft het recht op leven, recht op optimale omstandigheden voor de conceptie, de zwangerschap, de geboorte, voeding, lichamelijke bescherming, opvoeding, toekomst
• andersdenkenden of mensen die anders handelden
  • geen veroordeling
  • handelingen op grond van wat je weet en je geweten
  • er bestaat echter objectieve waarheid, rationeel (filosofisch)
  • er bestaat objectieve (redelijke) morele waarheid
  • het geweten moet dus wel goed gevormd zijn
  • objectief juiste beslissingen kunnen nemen.
  • nooit te laat om daar alsnog werk van te maken
  • standput of levenswandel durven herzien,
  • verzoening met die waarheden is mogelijk
  • God is niet mens geworden om te veroordelen maar om te redden, te vergeven, te genezen en naar de volle waarheid te leiden in liefde.

Onze tijd

• leven alsof God niet bestaat
  • man en vrouw een biologische toevalligheid, geen plan van God
  • gender confusion (geslacht is slechts cultureel)
  • vruchtbaarheid loskoppelen van geslachtelijkheid (IVF)
  • seksualiteit loskoppelen van vruchtbaarheid (contraceptie, wisselende seksuele contacten, homoseksualiteit, geslachtsziekten, aids, etc.)
  • het huwelijk:  een burgerlijk contract, ongeacht het geslacht
    • geen beeld van de goddelijke gemeenschap van personen (drie-eenheid) die levengevend is (vruchtbaar, scheppend)
    • geen beeld van de band tussen God en zijn volk (OT) en Christus en zijn Kerk (Paulus (Ef. 5)
  • onverantwoordelijk omgaan met de vruchtbaarheid: vruchtafdrijving door contraceptie,
  • ongewenste zwangerschappen, abortus als laatste redmiddel
  • vruchtbaarheidsprobemen na jaren pil gebruik
    • technieken die de waardigheid van ouders als koppel en die van het kind schaden
  • de waardigheid van de mens als biologische wezen geschapen naar Gods beeld en gelijkenis,man en vrouw, gemeenschap van personen in liefde participerend in het scheppingswerk van God, de waardigheid van hen beiden en hun linderen .
  • de traditie van de kerk en de antropologische bezinning erkennen in het huwelijk en de onverbrekelijke eenheid ervan de enige waardige plaats voor een werkelijk verantwoorde voortplanting.
  • Alleen wanneer deze beide wezenlijke aspecten, namelijk de eenwording en de voortplanting, bewaard blijven, behoudt de huwelijksdaad ten volle haar zin van wederzijdse en echte liefde en haar gerichtheid op de zeer verheven roeping van de mens tot het ouderschap. HV § 12

Bedreigingen van het menselijk embryo

1. Abortus provocatus

• Leerling aan de Europese School in Elsene: stel dat uw dochter wordt verkracht…: waarom zouden we op het drama van een ongewenste zwangerschap, een verkrachting, een ernstige handicap, een extra drama stapelen: het doden van een weerloos kind?
• Henri Marechal: tienerzwangerschap in woonwagenkamp; adoptie
• Het leven van de moeder in gevaar: (Ierland): het principe van het dubbele effect: de dood van het kind noch willen, noch direct bewerken; slechts als ongewild en niet te vermijden tweede effect. Beide hebben evenveel recht op leven.

1. Prenatale diagnostiek:

• Kijken in die geheime kamer van Gods scheppingswerk
• Stel dat ze iets aangetroffen hadden… een doodvonnis?
• Kerk: Alleen voor therapeutische doeleinden!

3. Contraceptie

• sommige contraceptiva werken ook abortief: (koper-) spiraaltje, hormonale contraceptie (die eisprong én innesteling tegengaan), noodpil; abortuspil
• abortus als noodoplossing
• omgaan met de vruchtbaarheid binnen het plan van God:
  • éénwording en vruchtbaarheid niet scheiden
  • niet elke geslachtsgemeenschap hoeft tot een kind te leiden
  • het is goed mogelijk geboorten te ritmeren en het gezin niet te groot (en niet te klein) te laten worden
  • natuurlijke methodes die het ritme van de vrouwelijke cyclus respecteren zijn even betrouwbaar als hormonale, goedkoper, gezonder, ethisch probleemloos.
  • beter voor de verstandhouding binnen het huwelijk, de dialoog, de gezamenlijk gedragen verantwoordelijkheid
  • verantwoord omgaan met de vruchtbaarheid binnen het huwelijk, onthouding in de vruchtbare perioden indien er ernstige redenen zijn om geen kind meer te verwekken

3. Onvruchtbaarheid

• kan vele oorzaken hebben, waaronder (steeds meer) langdurig pilgebruik!)
• medisch technieken die der waardigheid van ouders én kind aantasten (IVF)
  • verwekt worden buiten de liefdesontmoeting van je ouders, in een schaaltje door een medisch-technicus
  • de man moet zich masturberen
  • de vrouw moet zeer zware hormonale behandeling ondergaan
  • eicellen puncties, eicellen invriezen…
  • het lichaam wordt een instrument van een technisch proces
  • tegen de menselijke waardigheid:
  • allen de geslachtsgemeenschap binnen het huwelijk is een menswaardige plaats om de vruchtbaarheid te situeren en om uit te ontstaan
  • het kind heeft het recht om uit een intieme liefdesdaad verwekt en geboren te worden
• het probleem van de restembryo’s
  • invriezen? ‘ijzige gevangenis’
    • de ouders blijven voor God verantwoordelijk, ook als ze een document van het ziekenhuis tekenen.
    • adoptie een buitenproportionele reddingsdaad: bevrijd ze uit hun ijzige gevangen is en laat ze in vrede sterven; hen aan God toevertrouwend. (Matheewsen, nog geen uitspraak van de Kerk)
  • embryo-selectie (eugenetica):
    • selectie op eigenschappen, minder geschikte mensen kunnen worden verworpen omdat ze nog maar een embryo zijn (Neuremberg)
  • meer embryo’s implanteren dan nodig (embryo is een object om een doel te bereiken),
  • wetenschappelijk onderzoek op embryo’s,
  • leveranciers van stamcellen (biologisch materiaal)
  • productie van embryo’s voor wetenschappelijke doelen… (mens om de wetenschap te dienen of wetenschap om de mens te dienen?
• naprotechnologie: alle oorzaken van onvruchtbaarheid opsporen, precies dat behandelen wat genezing nodig heeft: chirurgisch, hormoon,; voedingsgewoonten, etc. Zeer succesvol.

1. Kloneren (klonen)

• volwassen celkern in een bevruchte eicel zonder kern
• het kind heeft recht op een unieke persoonlijke identiteit, ook genetisch. geen kopie vaneen ander zijn.
  • eeneiige tweeling: het zijn niet de volwassenen die dit bewerkt hebben
  • bij kloneren is het gewild door volwassen mensen, ouders, dat is een verschil

• therapeutisch klonen: enkel om op dat embryo onderzoek te kunne doen…

1. Designer baby’s: niet omwille van jezelf geschapen zijn, niet slechts voor je broertje (psychologische gevolgen van het niet om jezelf gewenst zijn…)

1. Embryonale stamcellen: cellen die nog omnipotent of pluripotent zijn (alle of veel celtypen kunnen er nog uit ontstaan)

• te oogsten uit embryo’s, navelstreng of uit bepaalde weefsels bij volwassenen
• misbruik van rest-embryo’s op voor levering van stamcellen;
• aanmaken van embryo’s voor stamcellen…
• navelstrengbloed en volwassen stamcellen : geen probleem, ethisch

1. etc. draagmoederschap, homo-adoptie, ….

Conclusie

• leven alsof God niet bestaat
• leven alsof er geen scheppingsplan achter de biologische realiteit schuil gaat
• de mens als hoogste instantie: zijn verstand, zijn besef van goed en kwaad
• een verlies aan menselijkheid, waardigheid
• wij zijn ‘biologisch materiaal’, geen personen
• het leven wordt minder gerespecteerd, vooral in haar zwakste vormen (embryo, gehandicapten, terminale patiënten
• absoluut beschikkingsrecht van de sterksten (gezonde volwassen mensen) ipv het leven ontvangen en dienend beleven
• infanticide in in aantocht:relativisme: ieder bepaald wat waar en goed is, en samen doen we dat democratisch,  er bestaan geen absolute waarheden of objectieve moraal
• dat beginsel wordt opgelegd bij wet: u moet dat geloven (want wij hebben onze vrijheid geofferd door onszelf te verlagen tot biologisch materiaal.

De Oplossing: 

• de nieuwe evangelisatie: God bestaat, heeft ons geschapen uit liefde, biedt ons het licht van de openbaring op ons leven, een betrouwbare moraal die ons gelukkig laakt, de wijsheid die wij nodig hebben om goed en gelukkig te kunnen leven
• verkondiging van het evangelie van het leven: juist ons lichamelijk, biologisch bestaan, het embryo maar ook de levende natuur die ons omringt, bieden kansen voor evangelisatie
• Biofides wil dat evangelie verkondigen: het is goed nieuws over het kleven, geen moraliserend vingertje. Het gaat om ons geluk, hier en in het hiernamaals.

biofides@gmail.com