De Katholieke Kerk heeft bij het grote publiek wellicht niet direct een ‘groen’ imago. Toch blijkt dat bij nader onderzoek een misvatting te zijn. Al in de jaren zestig zei Paulus VI dat vooruitgang in overeenstemming moet zijn met de natuur die de Schepper aan de mens gegeven heeft (1). En in 1972 uitte hij zijn zorg oer het milieu tijdens de eerste grote VN-milieuconferentie, gehouden in Stockholm (2). Paus Johannes Paulus II en Benedictus XVI hebben zich talloze malen bezorgd over het milieu uitgesproken. En de nieuwe paus Franciscus doet niet anders. Lees hier wat hij tijdens een van zijn reguliere audiënties, die van 5 juni 2013, daarover zei.
“Stop de Verspilling”
Dierbare broeders en zusters, goeie dag!
Ik zou vandaag (3) willen stilstaan bij de kwestie van het milieu, zoals ik reeds bij verschillende gelegenheden deed. Het is vandaag ook de Werelddag voor het Milieu, en die inspireert mij daartoe. Ingesteld door de Verenigde Naties, herinnert deze dag sterk aan de noodzaak om verspilling en voedselvernietiging te beperken.
Wanneer wij over het milieu spreken, over de schepping, gaat mijn gedachte naar de eerste bladzijden van de Bijbel, naar het Boek Genesis, waar staat dat God man en vrouw op de aarde gezet heeft opdat zij haar zouden bewerken en behoeden. 1 En ik stel me vragen: wat betekent het de aarde te bewerken en te behoeden? Bewerken en behoeden wij de schepping werkelijk? Het werkwoord “bewerken” doet mij denken aan de zorg van de landbouwer voor zijn grond, zodat zij vrucht draagt en die vrucht kan gedeeld worden: hoeveel zorg, hartstocht en toewijding! De schepping bewerken en behoeden is een aanwijzing die God niet alleen aan het begin van de geschiedenis gaf maar aan ieder van ons; het maakt deel uit van Zijn plan, dat wil zeggen de wereld laten vooruitgaan met zin voor verantwoordelijkheid, ze omvormen tot een tuin, een bewoonbare plaats voor iedereen. Benedictus XVI herinnerde er meermaals aan dat die taak, die ons door God de Schepper is toevertrouwd, vraagt dat men het ritme en de logica van de schepping volgt. Doch wij zijn integendeel dikwijls geleid door de hoogmoed van het domineren, bezitten, manipuleren, uitbuiten; wij “behoeden” haar niet, wij “respecteren” haar niet, wij beschouwen haar niet als een gave ons belangeloos gegeven waarvoor men zorg dient te dragen. Wij zijn de houding aan het verleren van verwondering, contemplatie, luisteren naar de schepping; en zo lukt het ons niet meer – wat Benedictus XVI noemt – “het ritme van Gods liefdesgeschiedenis met de mens” in de schepping te lezen. Hoe is het zover gekomen? Doordat wij horizontaal denken en leven, wij zijn van God verwijderd, wij lezen de tekens niet meer die Hij geeft.
Maar “bewerken en behoeden” betreft niet alleen de verhoudingen tussen ons en het milieu, tussen de mens en de schepping, dat raakt ook de menselijke relaties. De pausen hebben over de ecologie van de mens gesproken, die nauw verbonden is met de ecologie van het milieu. Momenteel beleven wij een crisis; wij zien het in het milieu, maar vooral in de mens. De mens is in gevaar: dat is zeker, vandaag is de mens in gevaar, vandaar de noodzaak van de ecologie van de mens! En het gevaar is ernstig omdat de oorzaak van het probleem niet oppervlakkig is, maar diep: het is niet alleen een kwestie van economie, maar van ethiek en antropologie. De Kerk heeft dat meerdere keren benadrukt en velen zeggen: ja, het is waar, het is juist … Doch het systeem blijft onveranderd zoals voordien, omdat de dynamiek van een economie en van financies zonder ethiek domineert. Wat vandaag beveelt, is niet de mens, maar het geld, het geld is de baas. En God onze Vader heeft ons de taak toevertrouwd de aarde te behoeden, niet voor het geld, maar voor ons, voor de mannen en vrouwen, dat is onze plicht! Doch mannen en vrouwen worden integendeel opgeofferd aan de afgoden van winst en consumptie: het is de “wegwerpcultuur”. Als een computer defect is, is dat een ramp, maar armoede, het drama van zo veel mensen gaat uiteindelijk tot de normaliteit behoren … en op een winternacht, dichtbij, in de Via Ottaviano bijvoorbeeld, sterft iemand, maar dat is geen nieuws meer. Als op zoveel plaatsen ter wereld, kinderen geen eten hebben, is dat geen nieuws, het lijkt normaal. Zo mag het niet zijn! En nochtans, het behoort allemaal tot de normaliteit. Hoeveel daklozen sterven op straat van honger, ook dat is geen nieuws. Maar als in sommige steden de beurs tien punten zakt, is dat een ramp. Iemand die sterft van honger, is geen nieuws, maar dat de beurs tien punten zakt, is een ramp. Zo worden mensen geëlimineerd, als afval.
Deze “wegwerpcultuur” neigt de algemene mentaliteit te worden, die heel de wereld aantast. Het menselijk leven, de persoon, wordt niet meer gezien als een primordiale waarde die moet gerespecteerd en beschermd worden, vooral als zij arm is of gehandicapt, nog niet dient, zoals een pasgeborene, of niet meer dient, zoals een bejaarde. Deze wegwerpcultuur heeft ons ook ongevoelig gemaakt voor verkwisting en voedselafval, wat eens te meer verwerpelijk is aangezien overal ter wereld helaas zoveel mensen en gezinnen honger en ondervoeding lijden. Vroeger waren onze grootouders heel zorgzaam om niets weg te gooien van overblijvend voedsel. De consumptiemaatschappij heeft ons aangezet gewoon te worden aan het overbodige en aan dagelijkse verspilling van eten zodat wij soms niet meer bekwaam zijn het zijn juiste waarde te geven, die veel verder gaat dat de simpele economische parameters. Bedenken wij goed dat wanneer wij voedsel wegwerpen, het is alsof wij dat stelen van de tafel van de arme, van wie honger lijdt! Ik nodig u dus allen uit na te denken over het probleem van weggegooid en verspild voedsel, om wegen en levensstijlen aan het licht te brengen die, als wij deze problematiek ernstig aanpakken, een middel kunnen zijn tot solidariteit en mededelen met hen die het meest in nood zijn.
Enkele dagen geleden lazen wij voor het feest van Sacramentsdag, het wonder van de broodvermenigvuldiging : Jezus geeft de menigte te eten met vijf broden en twee vissen. En het besluit van de passage is belangrijk: “Allen aten tot ze verzadigd waren en wat zij overhielden haalde men op, twaalf korven met brokken” (Lc. 9, 17)! Jezus vroeg aan de leerlingen dat niets zou verloren gaan: geen afval! En er is ook het feit van de twaalf korven: waarom twaalf? Wat betekent dat? Twaalf is het aantal stammen van Israël, dat vertegenwoordigt symbolisch het hele volk. Dat zegt ons dat wanneer voedsel op een rechtvaardige manier gedeeld wordt, in een geest van solidariteit, aan niemand het nodige ontbreekt, iedere gemeenschap kan de noden van de armsten voorkomen. Ecologie van de mens en ecologie van het milieu gaan samen.
Ik zou dus willen dat wij het engagement om de schepping te respecteren en te behoeden, ernstig nemen, zorg hebben voor iedere persoon, ons verzetten tegen de wegwerpcultuur en verspilling, om een cultuur te bevorderen van solidariteit en ontmoeting.
Noten:
- Paulus VI: Encycliek Populorum Progressio, over de ontwikkeling van de volken, 26 maart 1967
- Paulus VI: boodschap aan de ‘Stockholm UN-Conference on Human Environment’, 1 juni 1972
- Franciscus: Toespraak tijdens zijn algemene audiëntie op 5 juni 2013
